03
июнь
2021
Педагогикалық менеджмент және басқару .
Білім беру жүйесіндегі басқару қазіргі таңда «педагогикалық менеджмент» ұғымымен байланысты. Алайда, педагогикаға қатысты «басқару» ұғымының аясы кең әрі көлемді болып келеді, себебі «менеджмент» термині басынан басқарудың бір формасы ретінде, нақтырақ айтсақ, кәсіпкерлер корпорациясы немесе акционерлік компания арқылы әлеуметтік-экономикалық үдерістерді басқарудың бір формасы түрінде енгізілген. Менеджмент ұғымы алғашқыда бизнес саласында пайда болғанымен, бүгінде Батыста тек фирманы, корпорацияны басқару ғана емес, оның қолдану аясы әлдеқайда кеңіген.Оның көптеген постулаттары мен теориялық позициялары кез-келген саладағы басқаруға, оның ішінде білім саласындағы басқаруға да қолданылады.
Педагогикалық менеджментті қазіргі білім беру мекемелерінің тәжірибесіне енгізу бүгінгі таңдағы қазақстандық білім жүйесінің реформалану жағдайында, білім жүйесін демократияландыру негізінде білім беру мекемелері бірүлгіліктен арылып, халыққа көп нұсқалы білім қызметін ұсынып, инновациялық үдерістерге қатысып жатқанда басқаруды лайықты түрде жүзеге асыру қажеттілігінен туындап отыр. Алайда басқару объектісінің – мектептің, мектепке дейінгі мекеменің мұндай өзгерісі – басқару субъектісінің де өзгеруін қажет етеді.
Мектептегі педагогикалық жүйенің негізгі құрылымдық бірліктерін анықтайтын жағдаяттар – педагогикалық ұжым жəне оның басшыларының қызметтік іс-əрекеттері (В.А.Сластенин). Мектептердің көбі төрт деңгейлі басқару құрылымын қолдануда:
Бірінші деңгей- мемлекеттік орган бекіткен не ұжым сайлаған мектеп директоры; мектеп кеңесі, оқушылар комитеті, қоғамдық бірлестіктер басшылары. Бұл деңгейде мектептің стратегиялық даму бағыты анықталады.
Екінші деңгей- мектеп директорының орынбасарлары, мектеп психологы; əлеуметтік педагог, қоғамдық пайдалы еңбек ұйымдастыруға жауапкер, əкімшілік-шаруашылық бойынша директор көмекшісі; өзіндік басқаруға қатысты органдар мен бірлестіктер басшылары.
Үшінші деңгей-оқу барысында және оқудан тыс білім – тәрбие жұмыстарына байланысты оқушыларға басшылық қызметтерді атқарушы мұғалімдер, тәрбиешілер, сынып жетекшілері.Бұл деңгейге қоғамдық басқару органдары мен өзіндік басқару, қосымша білім беру мекемелерімен байланыс жүргізуші педагогтарды да енгізуге болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Габдуллин Г.Г. Менеджмент или школоведение: как развивается сегодня теория управления образованием // Народное образование. – 2014. – № 10 – С. 99.
2. «Педагогикалық менеджмент» пәнінің оқу-әдістемелік кешені. Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті. Құрастырған: «Педагогика» кафедрасыныңоқытушысыКарипбаева Ш.Т.
3. 1.Н.Н.Никитина, О.М.Железнякова, М.А. Петухов,
4. Основы профессионально -педагогической деятельности.М.Мастерство,2002
5. 2.Симонов В.П. Педагогический менеджмент М,2004
Төртінші деңгей-сыныптық және жалпы мектептік өзіндік басқару қызметтері тапсырылған оқушылар. Бұд деңгейдің назарға алынуы мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қатынастың «субъект – субъекті» сипатын баса танытады. Мұндай қатынаста оқушы өзара ықпал нысана болумен бірге өз дамуының қозғаушы күші- рөлін де атқарады. Сатысына қарай әрбір басқару субъекті бір уақытта жоғары деңгейлі басқарудың объекті нысана болып есептеледі. Басқарымды жүйеде оқушылар ұжымы маңызды орынға ие. Бұл ұжымда басқару екі деңгейде жүргізіледі: біріншісі- жалпы мектептік және сынып ұжымы; екіншісі- оқушылардың қоғамдық ұйымдары, спорттық бөлімдер, шығармашыл бірлестіктер, үйірмелер, оқу-үйрену топтары және т.б. Педагогикалық және оқушылар ұжымдарының өзара бірлестік іс-әрекеттері Қазақстан Республикасының «білім туралы» Заңы мен жалпы білім беруші мекемелер Жарғысы негізінде реттеліп барады.
Қазіргі басшы педагогикалық ұжымның жұмысын үнемі бақылап, оны жүйелі түрде ынталандырып, оқу-тәрбие жұмысын сауатты ұйымдастырып және оны ұйымдастыру мен басқаруда педагогиканың ғылыми негіздерін жеткілікті деңгейде меңгергенде ғана, педагогикалық міндеттерді тиімді шеше алады. Педагогикалық жүйені нәтижелі басқару үшін басқару мәдениеті қажет, ал басқару мәдениеті – басқару әрекетінің көп жылғы әлемдік тәжірибесін ұғыну мен мәні мен мағынасын түсіну деген сөз. Мектеп тәжірибесінде оқу үдерісінің сараптамасы, білім беру мекемелерінің алдына қойылған мақсаттары, педагогикалық ұжымды қадағалау мен бағалау жүйесін әзірлеу жұмыстары ғылым ұсынған әдістерді, мекеменің өзіндік ерекшеліктерін ескермей жүргізу, яғни өткен тәжірибеге сүйену арқылы жүзеге асыру басым болатын жағдайлар көптеп кездеседі.
Білімді басқарудың түбегейлі жаңғыртылуы басшылар әрекетінің де жаңаруын да талап етеді. Мектептің пайда бола бастаған құқықтары мен дербестендірілген, бәсекеге қабілетті саясат жүргізе білу қажеттілігі жасалған таңдау үшін жауапкершіліктің жоғарылауына да тікелей байланысты. Білім беруді басқарудың көпдеңгейлі жүйесінде басты роль ойнай отырып және әлеуметтік-экономикалық, педагогикалық өзгерістер мен жаңартулардың қақ ортасында бола отырып, мектеп басшылары педагогтардың еңбегін үйлестіреді, бағыттайды, әрекетке талпындырып, оларды ынталандырып отырады.
Бүгінде мектепті немесе басқа да кез-келген білім мекемесін тек өткен жолға қарап, өткен тәжірибеге немесе жеке тәжірибеге сүйеніп басқару мүмкін емес.Бұл жолда әлеуметтік басқару теориясы саласынан терең білім мен педагогика және психология ғылымдарының озық жетістіктерін ұтымды пайдалана білу керек.
Мектеп директорының басқару әрекеті көпқырлы, кең ауқымды және көп пәндердің ғылыми негіздемесінен тұрады, көптеген ғылыми пәндердің тқағидалары мен нәтижелерін басшылыққа алады, алайда оның ең негізгі және маңызды ғылыми негізі, өз кезегінде, білім беруді басқару теориясының ішіне кіретін, мектепішілік басқару теориясы немесе білім менеджменті болып табылады.
Мектепішілік басқару дегеніміз – біртұтас педагогикалық үдеріске қатысатындардың барынша жоғары нәтижеге жетуді көздеген мақсатты, сапалы өзара әрекеттесуі. Біртұтас педагогикалық процеске қатысушылардың өзара әрекеті бірізді, өзара байланысты әрекеттер мен қызметтердің тізбегінен тұрады, оларға педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу және түзету сияқты жұмыс түрлерін жатқызамыз.
Педагогикалық ұжымды тиімді басқаруда мектептің мақсатынан туындайтын алдыға қойылатын міндеттерді анықтау, ұжымды басқару модельдерін енгізу мен оның тиімділігін бағалау сияқты жұмыстар мектеп басшысының белсенді және үнемі қатысуынсыз мүмкін емес. Мектеп директорының негізгі міндеті педагогтарды бір мақсатқа жұмылдыру арқылы, алдыға қойылған мақсаттарға, педагогикалық үдерістің озық нәтижелеріне қол жеткізе алатын ұжым қалыптастыру болып табылады.
Соңғы жылдары мектепте психологиялық қызметтің қалыптасуымен жаңа басқару əдістері пайда бола бастады. Оқу-тəрбие ақпараттарымен жұмыс жүргізетін қызметкерлер мен мектеп директоры оларды жинау, өңдеу, сақтау жəне пайдалану тəсілдерін жақсы білгені жөн. Мектеп басшысы, менеджер ретінде, өз қызметінде бақылау, әр түрлі сауалнамалар жүргізу, тестілеу, нұсқаулармен жəне əдістемелік материалдармен жұмыс жасау əдістерін белсенді қолдана білуі шарт. Мектеп əкімшілігінің әлеуеті басқарудың мектепішілік ақпараттық технологиясын нақтылап, тəжірибеге ендіруге жұмсалуы тиіс.
Сонымен қатар, мектепті басқаруды ұйымдастырудағы маңызды жағдай– педагогикалық басқару жүйесінің қалыпты күйге келіп, əрекетшеңдік жағдайында болуы жəне оны іске асыру жолдарын əрбір басшының жете білуі бүгінгі күн талабы болып табылады.
Күрделі педагогикалық жүйе ретінде танылған осы заман мектебін басқару əрбір басшыдан біртұтас басқару жүйесін түзіп, оны даму жолына бағыттауда жоғары ғылыми дайындықты талап етеді. Бұл үшін түрлі деңгейдегі мектеп жетекшілері төмендегілерді білуі міндетті:
- мектеп түрі мен мақсаты;
- ақпараттық жабдықталуы( оқушылар қызығулары мен мүмкіндіктері , ата-аналар тапсырыстары);
- мамандар, материалдық-техникалық, психологиялық жағдайлар (анықталған қажеттіктерді қамтамасыз ету үшін);
- оқу жоспарының мектептік баламасы;
- оқу жүйесі жеке-дара, сынып-сабақтық, дəрісбаян-тəжірибелік, мектептің əрқилы сатылары мен оқушы топтарына арналған циклды-ағымдық жəне т.б.);
- оқу-тəрбие жұмыстарын ұйымдастырудың мерзімдік тəртібі (бес-алты күндік, апта, түске дейінгі не күннің екінші жартысында);
- мектептің белгілеген мақсаттарға жетудегі басты шарттары (мамандар, материалды-техникалық, қаржылық, ғылыми-əдістемелік, əлеуметтік-психологиялық).
Педагогикалық жүйе ретінде мектепті басқару барысында, бір жағынан, оның тұтастығын сақтауға, екінші жағынан- ондағы жүйе бірліктерінің əрекеттеріне ықпал жасаумен оларды өзгертіп, реттеуге мүмкіндік беруі қажет. Педагогикалық жүйенің өзіндік қызметтері қоғам қажетінен туындаған мақсаттардың дəл мезетінде орындалып баруына бағытталуы қажет. Мақсаттар мектептің педагогикалық жүйесінің мазмұнын айқындайды, ал сол мазмұнның іске асырылуы, өз кезегінде көптеген , əрқилы əдістер мен формаларды ойластыруды керек етеді.
Басқару іс-әрекеттері процесінде төмендегідей қызметтер орындалады:
• Мақсаттар айқындау
• Жоспарлау
• Ұйымдастыру
• Реттеу
• Ынталандыру
• Қадағалау
• Педагогикалық талдау.
Мектептің мақсаты - тұлға қасиетінің ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық еңбек, экологиялық құқықтық және басқа да базаның мәдиниетін қалыптастыру жалпы мақсаттар оқу -тарбие процесінің жекелеген бағыттары бойынша нақтыланады. Басқрудың тиімділігін арттырудың ең басты белгісі мектеп басшылығының, мұғалімдердің, оқушылардың , өзін -төзі басқару органдарының жекелеген мақсаттарды белгілей алуы және белгілі бір уакыт кезеңінде оны жалпы мақсатпен үйлестіріп , реттеп отыру. Екінші жүйеқұраушы фактор педагог пен білім алушының қарым-қатынас стилін қамтып коммуникативтік деп аталады. Бұл фактор оқытушы тұлғасына менеджмент субъектісі ретінде мінездеме бергенде қарастылады. Педагогикалық менеджменттың субъектілері - оқу -таным процесінің менеджері -оқушылардың оқу-танымдық қызметін басқару жуйесінің субъектісі ретіндегі мұғалім-оқу - тәрбие процесінің менеджері - педагогикалық оқу - тәрбие жұмысын басқарушы субъект ретіндегі директор. Оқу - таным процесі менеджерінің және онымен тығыз байланыстағы оқу-тәрбие процесі менеджерінің еңбек нәтижесі менеджмент объектісінің білім деңгейі, тәрбиелілік деңгейі және даму денгейі. Үшінші жүйеқұраушы фактор мазмұндық – ұйымдық ретінде анықталып, белгілі бір принциптер мен әдістер негізінде жүзеге асады.
Педагогикалық менеджментті қазіргі білім беру мекемелерінің тәжірибесіне енгізу бүгінгі таңдағы қазақстандық білім жүйесінің реформалану жағдайында, білім жүйесін демократияландыру негізінде білім беру мекемелері бірүлгіліктен арылып, халыққа көп нұсқалы білім қызметін ұсынып, инновациялық үдерістерге қатысып жатқанда басқаруды лайықты түрде жүзеге асыру қажеттілігінен туындап отыр. Алайда басқару объектісінің – мектептің, мектепке дейінгі мекеменің мұндай өзгерісі – басқару субъектісінің де өзгеруін қажет етеді.
Мектептегі педагогикалық жүйенің негізгі құрылымдық бірліктерін анықтайтын жағдаяттар – педагогикалық ұжым жəне оның басшыларының қызметтік іс-əрекеттері (В.А.Сластенин). Мектептердің көбі төрт деңгейлі басқару құрылымын қолдануда:
Бірінші деңгей- мемлекеттік орган бекіткен не ұжым сайлаған мектеп директоры; мектеп кеңесі, оқушылар комитеті, қоғамдық бірлестіктер басшылары. Бұл деңгейде мектептің стратегиялық даму бағыты анықталады.
Екінші деңгей- мектеп директорының орынбасарлары, мектеп психологы; əлеуметтік педагог, қоғамдық пайдалы еңбек ұйымдастыруға жауапкер, əкімшілік-шаруашылық бойынша директор көмекшісі; өзіндік басқаруға қатысты органдар мен бірлестіктер басшылары.
Үшінші деңгей-оқу барысында және оқудан тыс білім – тәрбие жұмыстарына байланысты оқушыларға басшылық қызметтерді атқарушы мұғалімдер, тәрбиешілер, сынып жетекшілері.Бұл деңгейге қоғамдық басқару органдары мен өзіндік басқару, қосымша білім беру мекемелерімен байланыс жүргізуші педагогтарды да енгізуге болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Габдуллин Г.Г. Менеджмент или школоведение: как развивается сегодня теория управления образованием // Народное образование. – 2014. – № 10 – С. 99.
2. «Педагогикалық менеджмент» пәнінің оқу-әдістемелік кешені. Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті. Құрастырған: «Педагогика» кафедрасыныңоқытушысыКарипбаева Ш.Т.
3. 1.Н.Н.Никитина, О.М.Железнякова, М.А. Петухов,
4. Основы профессионально -педагогической деятельности.М.Мастерство,2002
5. 2.Симонов В.П. Педагогический менеджмент М,2004
Төртінші деңгей-сыныптық және жалпы мектептік өзіндік басқару қызметтері тапсырылған оқушылар. Бұд деңгейдің назарға алынуы мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қатынастың «субъект – субъекті» сипатын баса танытады. Мұндай қатынаста оқушы өзара ықпал нысана болумен бірге өз дамуының қозғаушы күші- рөлін де атқарады. Сатысына қарай әрбір басқару субъекті бір уақытта жоғары деңгейлі басқарудың объекті нысана болып есептеледі. Басқарымды жүйеде оқушылар ұжымы маңызды орынға ие. Бұл ұжымда басқару екі деңгейде жүргізіледі: біріншісі- жалпы мектептік және сынып ұжымы; екіншісі- оқушылардың қоғамдық ұйымдары, спорттық бөлімдер, шығармашыл бірлестіктер, үйірмелер, оқу-үйрену топтары және т.б. Педагогикалық және оқушылар ұжымдарының өзара бірлестік іс-әрекеттері Қазақстан Республикасының «білім туралы» Заңы мен жалпы білім беруші мекемелер Жарғысы негізінде реттеліп барады.
Қазіргі басшы педагогикалық ұжымның жұмысын үнемі бақылап, оны жүйелі түрде ынталандырып, оқу-тәрбие жұмысын сауатты ұйымдастырып және оны ұйымдастыру мен басқаруда педагогиканың ғылыми негіздерін жеткілікті деңгейде меңгергенде ғана, педагогикалық міндеттерді тиімді шеше алады. Педагогикалық жүйені нәтижелі басқару үшін басқару мәдениеті қажет, ал басқару мәдениеті – басқару әрекетінің көп жылғы әлемдік тәжірибесін ұғыну мен мәні мен мағынасын түсіну деген сөз. Мектеп тәжірибесінде оқу үдерісінің сараптамасы, білім беру мекемелерінің алдына қойылған мақсаттары, педагогикалық ұжымды қадағалау мен бағалау жүйесін әзірлеу жұмыстары ғылым ұсынған әдістерді, мекеменің өзіндік ерекшеліктерін ескермей жүргізу, яғни өткен тәжірибеге сүйену арқылы жүзеге асыру басым болатын жағдайлар көптеп кездеседі.
Білімді басқарудың түбегейлі жаңғыртылуы басшылар әрекетінің де жаңаруын да талап етеді. Мектептің пайда бола бастаған құқықтары мен дербестендірілген, бәсекеге қабілетті саясат жүргізе білу қажеттілігі жасалған таңдау үшін жауапкершіліктің жоғарылауына да тікелей байланысты. Білім беруді басқарудың көпдеңгейлі жүйесінде басты роль ойнай отырып және әлеуметтік-экономикалық, педагогикалық өзгерістер мен жаңартулардың қақ ортасында бола отырып, мектеп басшылары педагогтардың еңбегін үйлестіреді, бағыттайды, әрекетке талпындырып, оларды ынталандырып отырады.
Бүгінде мектепті немесе басқа да кез-келген білім мекемесін тек өткен жолға қарап, өткен тәжірибеге немесе жеке тәжірибеге сүйеніп басқару мүмкін емес.Бұл жолда әлеуметтік басқару теориясы саласынан терең білім мен педагогика және психология ғылымдарының озық жетістіктерін ұтымды пайдалана білу керек.
Мектеп директорының басқару әрекеті көпқырлы, кең ауқымды және көп пәндердің ғылыми негіздемесінен тұрады, көптеген ғылыми пәндердің тқағидалары мен нәтижелерін басшылыққа алады, алайда оның ең негізгі және маңызды ғылыми негізі, өз кезегінде, білім беруді басқару теориясының ішіне кіретін, мектепішілік басқару теориясы немесе білім менеджменті болып табылады.
Мектепішілік басқару дегеніміз – біртұтас педагогикалық үдеріске қатысатындардың барынша жоғары нәтижеге жетуді көздеген мақсатты, сапалы өзара әрекеттесуі. Біртұтас педагогикалық процеске қатысушылардың өзара әрекеті бірізді, өзара байланысты әрекеттер мен қызметтердің тізбегінен тұрады, оларға педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу және түзету сияқты жұмыс түрлерін жатқызамыз.
Педагогикалық ұжымды тиімді басқаруда мектептің мақсатынан туындайтын алдыға қойылатын міндеттерді анықтау, ұжымды басқару модельдерін енгізу мен оның тиімділігін бағалау сияқты жұмыстар мектеп басшысының белсенді және үнемі қатысуынсыз мүмкін емес. Мектеп директорының негізгі міндеті педагогтарды бір мақсатқа жұмылдыру арқылы, алдыға қойылған мақсаттарға, педагогикалық үдерістің озық нәтижелеріне қол жеткізе алатын ұжым қалыптастыру болып табылады.
Соңғы жылдары мектепте психологиялық қызметтің қалыптасуымен жаңа басқару əдістері пайда бола бастады. Оқу-тəрбие ақпараттарымен жұмыс жүргізетін қызметкерлер мен мектеп директоры оларды жинау, өңдеу, сақтау жəне пайдалану тəсілдерін жақсы білгені жөн. Мектеп басшысы, менеджер ретінде, өз қызметінде бақылау, әр түрлі сауалнамалар жүргізу, тестілеу, нұсқаулармен жəне əдістемелік материалдармен жұмыс жасау əдістерін белсенді қолдана білуі шарт. Мектеп əкімшілігінің әлеуеті басқарудың мектепішілік ақпараттық технологиясын нақтылап, тəжірибеге ендіруге жұмсалуы тиіс.
Сонымен қатар, мектепті басқаруды ұйымдастырудағы маңызды жағдай– педагогикалық басқару жүйесінің қалыпты күйге келіп, əрекетшеңдік жағдайында болуы жəне оны іске асыру жолдарын əрбір басшының жете білуі бүгінгі күн талабы болып табылады.
Күрделі педагогикалық жүйе ретінде танылған осы заман мектебін басқару əрбір басшыдан біртұтас басқару жүйесін түзіп, оны даму жолына бағыттауда жоғары ғылыми дайындықты талап етеді. Бұл үшін түрлі деңгейдегі мектеп жетекшілері төмендегілерді білуі міндетті:
- мектеп түрі мен мақсаты;
- ақпараттық жабдықталуы( оқушылар қызығулары мен мүмкіндіктері , ата-аналар тапсырыстары);
- мамандар, материалдық-техникалық, психологиялық жағдайлар (анықталған қажеттіктерді қамтамасыз ету үшін);
- оқу жоспарының мектептік баламасы;
- оқу жүйесі жеке-дара, сынып-сабақтық, дəрісбаян-тəжірибелік, мектептің əрқилы сатылары мен оқушы топтарына арналған циклды-ағымдық жəне т.б.);
- оқу-тəрбие жұмыстарын ұйымдастырудың мерзімдік тəртібі (бес-алты күндік, апта, түске дейінгі не күннің екінші жартысында);
- мектептің белгілеген мақсаттарға жетудегі басты шарттары (мамандар, материалды-техникалық, қаржылық, ғылыми-əдістемелік, əлеуметтік-психологиялық).
Педагогикалық жүйе ретінде мектепті басқару барысында, бір жағынан, оның тұтастығын сақтауға, екінші жағынан- ондағы жүйе бірліктерінің əрекеттеріне ықпал жасаумен оларды өзгертіп, реттеуге мүмкіндік беруі қажет. Педагогикалық жүйенің өзіндік қызметтері қоғам қажетінен туындаған мақсаттардың дəл мезетінде орындалып баруына бағытталуы қажет. Мақсаттар мектептің педагогикалық жүйесінің мазмұнын айқындайды, ал сол мазмұнның іске асырылуы, өз кезегінде көптеген , əрқилы əдістер мен формаларды ойластыруды керек етеді.
Басқару іс-әрекеттері процесінде төмендегідей қызметтер орындалады:
• Мақсаттар айқындау
• Жоспарлау
• Ұйымдастыру
• Реттеу
• Ынталандыру
• Қадағалау
• Педагогикалық талдау.
Мектептің мақсаты - тұлға қасиетінің ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық еңбек, экологиялық құқықтық және басқа да базаның мәдиниетін қалыптастыру жалпы мақсаттар оқу -тарбие процесінің жекелеген бағыттары бойынша нақтыланады. Басқрудың тиімділігін арттырудың ең басты белгісі мектеп басшылығының, мұғалімдердің, оқушылардың , өзін -төзі басқару органдарының жекелеген мақсаттарды белгілей алуы және белгілі бір уакыт кезеңінде оны жалпы мақсатпен үйлестіріп , реттеп отыру. Екінші жүйеқұраушы фактор педагог пен білім алушының қарым-қатынас стилін қамтып коммуникативтік деп аталады. Бұл фактор оқытушы тұлғасына менеджмент субъектісі ретінде мінездеме бергенде қарастылады. Педагогикалық менеджменттың субъектілері - оқу -таным процесінің менеджері -оқушылардың оқу-танымдық қызметін басқару жуйесінің субъектісі ретіндегі мұғалім-оқу - тәрбие процесінің менеджері - педагогикалық оқу - тәрбие жұмысын басқарушы субъект ретіндегі директор. Оқу - таным процесі менеджерінің және онымен тығыз байланыстағы оқу-тәрбие процесі менеджерінің еңбек нәтижесі менеджмент объектісінің білім деңгейі, тәрбиелілік деңгейі және даму денгейі. Үшінші жүйеқұраушы фактор мазмұндық – ұйымдық ретінде анықталып, белгілі бір принциптер мен әдістер негізінде жүзеге асады.